Tommaso Campanella, De sensu rerum, p. 80
conveniunt particularia, plurimum movet, quoniam in omnibus
moventibus
est, et prope et procul; idcirco magis retinetur in mente
universale,
quod nil est nisi ipsa particularia appraehensa ut unum, in
eo quod similia: et quia
intellectio non fit praesente obiecto, sicut sensatio,
sed absentis rei sensus est,
vel distantis, videtur diversa esse substantia
sentiens ab intelligente. Sed et
sensum intelligere palam est:
Si enim universalis cognitio absque particularibus est
intellectio, et
haec sensui convenit, intelligat oportet. Convenire autem liquet,
quando
quid a longe videmus, ut Petrum. Nam primo dico; ecce est animal,
quia
movetur, ubi universale sentio, et non particulare; et ipso
propinquante dico, est
homo, et propinquante magis, dico est monachus,
et proximato, dico est frater
Petrus. Ergo intelligere est sentire,
confuse, et a longe; sentire vero est
intelligere prope seu cominus.
Pueri quoque distinguere particularitates non adsueti
appellant omnem
foeminam matrem, et omnem hominem patrem, quoniam universale
est
illis notius, quod magis et in pluribus eos movet. Canis
procul hominem videns,
latrat contra eum, quoniam cognoscit ut
hominem in universali, appropinquatum vero
agnoscit esse herum
suum, et non amplius latrat, sed blanditur cauda; est ergo
sensus intellectio.
Aristoteles quoque in 2.
Poster.. declarans unde oriatur scientia
universalis, a sensu oriri determinat,
quoniam idem sensus videt hominem,
et Petrum hominem. Itaque stultum est opinari
scientiam consistere
in cognitione universalium. Quid sciam ego, si novero
Petrum
esse hominem, animal rationale, dum eius qualitates et
proprietates,
actus, virtutes, vitia et temperies ignoro. Verum quidem est, cum
impossibile
sit omnia individua et conditiones addiscere, oportuisse
scientias
in universali et in confuso habere. Sed medicina necessitate
victa
monet, non sufficere scire, quaenam febris sit haec, sed quando et
quomodo
invadit, et infirmi complexionem particularem, et robur et tempus,
et
coelum, et Pharmaci non in communi, hoc est, Reubarbari, sed
huius Reubarbari quod
nunc propinandum est huic infirmo. Verum
enimvero hac ratione modica nimis esset
scientia, ideoque universalia
perambulamus, sicut pueri, et a longe aspicientes
coactione, non
electione. Deus autem ideo sapientissimus est D. Thomae , quoniam
non universalia sed singularitates minutissimas
novit. Inepta igitur
comparatio Aristotelica est, inter magnum sensibile magnumque
intelligibile.
Sed debet fieri inter magnum sensibile et parum
sensibile.
Sensus enim est passio praesentis obiecti, intellectus est passio
absentis.
Itaque quo magis absentem percipis, eo magis aptus es ad
sentiendum
praesens vicinumque: Et qui ex duobus miliaribus cognoscit
hominem,
magis cognoscet ex uno, et qui potest acum videre, magis potest
palum.
Igitur si parvum minusque sensibile sentitur multo magis magnum.
Ita
econtra intellectus debet comparari. Nam si intelligit animal universalius,